Ở Việt Nam, đất đai là một loại tài sản đặc biệt, thuộc sở hữu toà dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Nhà nước trao quyền sử dụng đất cho người sử dụng đất theo quy định của Luật Đất đai. Việc sử dụng đất là vấn đề thường hay phát sinh tranh chấp trên thực tế. Tranh chấp đất đai luôn gắn liền với quá trình sử dụng đất của các chủ thể nên không chỉ ảnh hưởng đến lợi ích của các bên tranh chấp mà còn ảnh hưởng đến lợi ích của Nhà nước.

Do vậy, việc tiến hành hoà giải tranh chấp đất đai là biện pháp giải quyết tranh chấp về đất đai giữa những người sử dụng đất với nhau để đi đến sự thống nhất ý chí. Hoà giải có thể là một phương thức giải quyết tranh chấp độc lập bằng việc các bên tự thoả thuận, thương lượng hoặc là một khâu trong quá trình giải quyết tranh chấp bằng Toà án, Trọng tài thương mại Việt Nam hoặc Uỷ ban nhân dân (UBND) các cấp.

Quy định về hòa giải tranh chấp đất đai theo Luật Đất đai năm 2024 có nhiều điểm mới nhằm tăng cường, nâng cao hiệu quả công tác hòa giải, góp phần nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp đất đai theo quan điểm của Đảng.

Quy định về hoà giải tranh chấp đất đai theo Luật Đất đai năm 2024

Thứ nhất, Luật Đất đai năm 2024 tiếp tục khẳng định chính sách của Nhà nước về khuyến khích hoà giải tranh chấp đất đai và bổ sung các hình thức hoà giải tranh chấp đất đai.

Kế thừa quy định tại khoản 1 Điều 202 Luật Đất đai 2013, khoản 1 Điều 235 Luật Đất đai 2024 tiếp tục quy định chính sách của Nhà nước về khuyến khích hoà giải tranh chấp đất đai, đó là “Nhà nước khuyến khích các bên tranh chấp đất đai tự hoà giải, hoà giải ở cơ sở theo quy định của pháp luật về hoà giải ở cơ sở”.

Bên cạnh đó, Luật Đất đai 2024 đã bổ sung các phương thức hoà giải tranh chấp đất khác, bao gồm:

(i) hòa giải tranh chấp đất đai tại Tòa án được thực hiện theo quy định của pháp luật về hòa giải, đối thoại tại Tòa án và pháp luật về tố tụng dân sự; (ii) hòa giải tranh chấp giữa các bên phát sinh từ hoạt động thương mại liên quan tới đất đai bằng hòa giải thương mại thực hiện theo pháp luật về hòa giải thương mại.

Đây là một trong những quy định mới, tiến bộ, phù hợp với xu thế giải quyết tranh chấp đất đai trên thế giới. Cụ thể:

• Hòa giải tranh chấp đất tại Tòa án được thực hiện theo quy định của Luật Hòa giải, đối thoại tại Tòa án năm 2020 (Luật HGĐTTTA). Theo quy định tại Điều 16 Luật HGĐTTTA, sau khi Tòa án nhận đơn, vào sổ nhận đơn, xác nhận việc nhận đơn khởi kiện tranh chấp đất đai theo quy định tại khoản 1 Điều 191 của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 (BLTTDS), trong thời hạn 02 ngày làm việc kể từ ngày nhận được đơn khởi kiện, nếu không thuộc một trong các trường hợp không tiến hành hòa giải quy định tại Điều 19 của Luật này thì Tòa án thông báo bằng văn bản cho người khởi kiện biết về quyền được lựa chọn hòa giải và lựa chọn Hòa giải viên theo quy định của Luật HGĐTTTA. Nếu các bên đồng ý thì tranh chấp sẽ được hòa giải bằng một Hòa giải viên, kết quả hòa giải thành được Tòa án công nhận và có giá trị thi hành theo quy định của pháp luật về thi hành án dân sự.
• Hòa giải tranh chấp giữa các bên phát sinh từ hoạt động thương mại liên quan tới đất đai bằng hòa giải thương mại hiện nay đang được thực hiện theo Nghị định số 22/2017/NĐ-CP ngày 24/02/2017 của Chính phủ về hòa giải thương mại. Theo đó, hòa giải thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp thương mại do các bên thỏa thuận và được hòa giải viên thương mại làm trung gian hòa giải hỗ trợ giải quyết tranh chấp. Văn bản về kết quả hòa giải thành được xem xét công nhận theo Chương XXXIII của BLTTDS. Quyết định công nhận kết quả hòa giải thành ngoài Tòa án được thi hành theo pháp luật về thi hành án dân sự.

>>> Xem thêm: Thời hiệu khởi kiện tranh chấp đất đai: Hiểu đúng để bảo vệ quyền lợi

Thứ hai, bắt buộc phải hòa giải mọi tranh chấp đất đai tại UBND cấp xã trước khi đề nghị cơ quan Nhà nước có thẩm quyền giải quyết.

Theo quy định tại khoản 2, Điều 235, Luật Đất đai năm 2024, trước khi cơ quan Nhà nước có thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai theo quy định tại Điều 236 của Luật Đất đai, các bên tranh chấp phải thực hiện hòa giải tại UBND cấp xã nơi có đất tranh chấp.

Cụ thể, việc hòa giải tranh chấp đất tại UBND cấp xã nơi có đất tranh chấp được thực hiện như sau: sau khi nhận được đơn yêu cầu hòa giải tranh chấp đất đai, Chủ tịch UBND cấp xã có trách nhiệm thành lập Hội đồng hòa giải tranh chấp để thực hiện hòa giải tranh chấp đất đai; thành phần Hội đồng hòa giải bao gồm: Chủ tịch hoặc Phó Chủ tịch UBND cấp xã là Chủ tịch Hội đồng, đại diện Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã, công chức làm công tác địa chính, người sinh sống lâu năm biết rõ về nguồn gốc và quá trình sử dụng đối với thửa đất tranh chấp (nếu có).

Tùy từng trường hợp cụ thể, có thể mời đại diện tổ chức, cá nhân khác tham gia Hội đồng hòa giải tranh chấp; việc hòa giải tại UBND cấp xã được thực hiện trong thời hạn không quá 30 ngày kể từ ngày nhận được đơn yêu cầu hòa giải tranh chấp đất (1); việc hòa giải phải được lập thành biên bản có chữ ký của các bên tham gia hòa giải và có xác nhận hòa giải thành hoặc hòa giải không thành của UBND cấp xã. Biên bản hòa giải được gửi đến các bên tranh chấp, lưu tại UBND cấp xã nơi có đất tranh chấp; trường hợp hòa giải không thành mà một hoặc các bên tranh chấp không ký vào biên bản thì Chủ tịch Hội đồng, các thành viên tham gia hòa giải phải ký vào biên bản, đóng dấu của UBND cấp xã và gửi cho các bên tranh chấp.

Thứ ba, Luật Đất đai năm 2024 quy định cụ thể về Hội đồng và rút ngắn thời hạn hòa giải tranh chấp đất đai.

Luật Đất đai năm 2013 không quy định Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai mà Hội đồng này được hướng dẫn tại điểm b khoản 1 Điều 88 Nghị định quy định chi tiết thi hành một số điều, khoản của Luật Đất đai (Văn bản hợp nhất số 04/VBHN-BTNMTN ngày 04/5/2021 của Bộ Tài nguyên và Môi trường).

Điểm a, b khoản 2 Điều 235 Luật ĐĐ năm 2024 đã luật hóa quy định tại điểm b khoản 1 Điều 88 Nghị định quy định chi tiết thi hành một số điều, khoản của Luật Đất đai, quy định: Sau khi nhận được đơn yêu cầu hòa giải tranh chấp, Chủ tịch UBND cấp xã có trách nhiệm thành lập Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai để thực hiện hòa giải tranh chấp.

Thành phần Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai bao gồm: Chủ tịch hoặc Phó Chủ tịch UBND cấp xã là Chủ tịch Hội đồng, đại diện Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã, công chức làm công tác địa chính, người sinh sống lâu năm biết rõ về nguồn gốc và quá trình sử dụng đối với thửa đất tranh chấp (nếu có). Tùy từng trường hợp cụ thể, có thể mời đại diện tổ chức, cá nhân khác tham gia Hội đồng hòa giải.

Về thời hạn giải quyết tranh chấp đất đai, so với Luật Đất đai năm 2013, Luật Đất đai năm 2024 đã quy định rút ngắn thời hạn hòa giải từ 45 ngày xuống 30 ngày kể từ ngày nhận được đơn yêu cầu hòa giải tranh chấp đất đai. Quy định này nhằm bảo đảm việc giải quyết tranh chấp đất đai được giải quyết nhanh chóng, kịp thời.

>>> Đọc ngay: Giải quyết tranh chấp đất đai: Nhận diện, xử lý và cập nhật quy định mới nhất

Thứ tư, Luật Đất đai năm 2024 quy định cụ thể về việc lập biên bản hòa giải, khắc phục được tồn tại, hạn chế trong thực tiễn.

Trên thực tế, khi áp dụng quy định của Luật Đất đai năm 2013 đã xảy ra tình trạng khi cơ quan hòa giải tống đạt giấy mời hợp lệ cho các bên nhưng phía bị đơn lại không đến. Trong trường hợp này, UBND cấp xã không thể tiến hành hòa giải được, cũng như không thể lập biên bản hòa giải thành hay không do không có đầy đủ chữ ký của các bên, tuy nhiên, pháp luật lại không quy định hướng giải quyết cụ thể trường hợp này.

Để khắc phục khó khăn, vướng mắc nêu trên, điểm đ khoản 2 Điều 235 Luật Đất đai năm 2024 đã quy định:

“đ) Trường hợp hòa giải không thành mà một hoặc các bên tranh chấp không ký vào biên bản thì Chủ tịch Hội đồng, các thành viên tham gia hòa giải phải ký vào biên bản, đóng dấu của Ủy ban nhân dân cấp xã và gửi cho các bên tranh chấp”.

Đồng thời, điểm d khoản 1 Điều 105 Nghị định số 102/2024/NĐ-CP ngày 30/7/2024 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đất đai (có hiệu lực từ ngày 01/8/2024, sau đây gọi tắt là Nghị định số 102/2024/NĐ-CP) quy định:

“…Việc hòa giải chỉ được tiến hành khi các bên tranh chấp đều có mặt. Trường hợp một trong các bên tranh chấp vắng mặt đến lần thứ hai thì được coi là việc hòa giải không thành”.

Dịch vụ pháp lý toàn diện cho mọi tranh chấp về đất đai tại Luật Minh Tú

Tại Luật Minh Tú, chúng tôi hiểu rằng mỗi vụ tranh chấp đất đai đều là một câu chuyện riêng, đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về pháp luật và kinh nghiệm thực tiễn. Đội ngũ Luật sư của chúng tôi cam kết mang đến dịch vụ tư vấn giải quyết, hòa giải tranh chấp đất đai và hỗ trợ pháp lý vượt trội:

• Tư vấn chuyên sâu và toàn diện: Phân tích kỹ lưỡng bản chất tranh chấp, đánh giá các phương án giải quyết (hòa giải, tố tụng hành chính, tố tụng dân sự) và xây dựng chiến lược pháp lý hiệu quả nhất cho quý vị.
• Hỗ trợ hòa giải: Đại diện hoặc cùng quý vị tham gia các buổi hòa giải tại cơ sở hoặc UBND cấp xã, phường giúp các bên đạt được thỏa thuận hợp lý, giảm thiểu căng thẳng và chi phí không cần thiết.
• Soạn thảo hồ sơ và tài liệu: Chuẩn bị đầy đủ, chính xác mọi đơn từ, tài liệu, chứng cứ cần thiết cho quá trình tố tụng hoặc làm việc với cơ quan có thẩm quyền.
• Đại diện ngoài tố tụng và tham gia tố tụng: Thay mặt quý vị làm việc với các bên liên quan, cơ quan nhà nước, tham gia các phiên họp, phiên tòa để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của quý vị một cách mạnh mẽ nhất.
• Giải quyết các vấn đề phát sinh: Nhanh chóng xử lý các tình huống phức tạp hoặc thay đổi bất ngờ trong quá trình giải quyết vụ án.

Kết luận

Việc chủ động tự hoà giải hoặc áp dụng các phương thức hoà giải khác giúp các bên đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của mình nhưng tiết kiệm thời gian, công sức hơn. Hoà giải tranh chấp đất đai nhằm giảm áp lực cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền, đồng thời góp phần làm hạn chế, chấm dứt các mâu thuẫn, tranh chấp phát sinh ngay từ cơ sở.

Nếu bạn gặp khó khăn trong việc xử lý các tranh chấp về đất đai, hãy để Luật Minh Tú hỗ trợ bạn.

>>> Có thể bạn quan tâm: Vụ tranh chấp đất đai kéo dài tận 24 năm tại Quảng Ngãi